Miền nam Việt Nam là gì? Các nghiên cứu khoa học liên quan

Định nghĩa và phạm vi địa lý của miền Nam Việt Nam

Miền Nam Việt Nam, còn gọi là Nam Bộ, là khu vực địa lý phía nam dãy Bạch Mã, gồm Đông Nam Bộ và Đồng bằng sông Cửu Long, đôi khi mở rộng bao gồm Tây Nguyên tùy ngữ cảnh kinh tế ‑ xã hội. Theo MaisonOffice, miền Nam có 17 tỉnh và 2 thành phố trực thuộc Trung ương: Thành phố Hồ Chí Minh và Cần Thơ. :contentReference[oaicite:0]{index=0}

Ranh giới địa lý của miền Nam kéo dài từ tỉnh Bình Phước ở phía Bắc đến Cà Mau ở cực Nam; phía Đông và Đông Nam giáp Biển Đông; phía Tây giáp Vịnh Thái Lan; phía Bắc tiếp giáp Campuchia và vùng Duyên hải Nam Trung Bộ. :contentReference[oaicite:1]{index=1}

Khu vực Nam Bộ được chia thành hai tiểu vùng chính: Đông Nam Bộ (gồm các tỉnh như Bình Dương, Đồng Nai, Bà Rịa‑Vũng Tàu, Tây Ninh, Bình Phước và TP. Hồ Chí Minh) và Tây Nam Bộ (Đồng bằng sông Cửu Long gồm 12 tỉnh và thành phố Cần Thơ). :contentReference[oaicite:2]{index=2}

Đặc điểm địa hình, tài nguyên thiên nhiên

Địa hình miền Nam chủ yếu là đồng bằng châu thổ với phần lớn diện tích là đồng bằng phù sa của sông Cửu Long, các vùng trũng ngập nước, rừng ngập mặn, và một số đồi thấp; vùng Đông Nam Bộ có địa hình cao hơn, khoảng đồi núi, cao nguyên thấp. :contentReference[oaicite:3]{index=3}

Tài nguyên thiên nhiên đáng chú ý gồm đất phù sa màu mỡ, khí hậu thuận lợi cho canh tác đa dạng; thủy sản phong phú; đất đai, nguồn nước, rừng ngập mặn đóng vai trò chắn bão, ổn định ven biển. Vùng Đồng bằng sông Cửu Long là vựa lúa lớn của cả nước, sản xuất gạo, tôm, cá và nông sản xuất khẩu. :contentReference[oaicite:4]{index=4}

Bảng so sánh một số đặc điểm tài nguyên thiên nhiên theo tiểu vùng:

Lịch sử hình thành và phát triển lãnh thổ

Quá trình Nam tiến từ thế kỷ XI đến thế kỷ XIX đã mở rộng lãnh thổ Đại Việt về phía Nam qua nhiều giai đoạn, chiếm khu vực của Champa và Chân Lạp; những vùng đất mới được khai hoang trồng lúa và định cư dần. Cuộc di dân, đổi đất và mở rộng kinh tế lúa nước là hình thức chính của sự phát triển lãnh thổ ban đầu.

Thời kỳ thực dân Pháp mở rộng ảnh hưởng, thiết lập hành chính và cơ sở hạ tầng mới ở Nam Bộ và Tây Nam Bộ, phát triển đường thủy, đường bộ, hạ tầng cảng; sau đó, trong thế kỷ XX, miền Nam trở thành trung tâm kinh tế của Việt Nam Cộng hòa trước 1975. :contentReference[oaicite:5]{index=5}

Sau 1975, hòa nhập lãnh thổ, tái thiết, phát triển vùng kinh tế mới, thu hút đầu tư, phát triển đô thị, công nghiệp, cải thiện giao thông và hạ tầng để kết nối tiểu vùng Đông Nam và Đồng bằng sông Cửu Long với cả nước. Vai trò kinh tế trọng điểm được củng cố, đặc biệt TP. Hồ Chí Minh trở thành đầu tàu phát triển khu vực. :contentReference[oaicite:6]{index=6}

Dân số, văn hóa và sự đa dạng xã hội

Miền Nam có dân số khoảng 36‑50 triệu người tùy theo cách tính (bao gồm di cư và khu đô thị hóa), chiếm hơn một phần ba dân số cả nước; mật độ dân số cao đặc biệt tại TP. Hồ Chí Minh và vùng phụ cận. :contentReference[oaicite:7]{index=7}

Đa dạng dân tộc gồm chủ yếu là người Kinh, ngoài ra có người Khmer, Hoa, các dân tộc thiểu số khác như M’Nông, Ê‑Đê ở vùng giáp Tây Nguyên; có sự giao thoa văn hóa, tôn giáo như Phật giáo, Công giáo, các tín ngưỡng bản địa. Nghệ thuật dân gian, chợ nổi, tiếng dân vùng sông nước là điểm đặc trưng văn hóa Nam Bộ. :contentReference[oaicite:8]{index=8}

Tiếng nói phương ngữ Nam Bộ có sự khác biệt về ngữ âm, phát âm; văn hóa sống gắn với sông nước, hệ thống thủy lộ, canh tác lúa nước và nuôi trồng thuỷ sản là phần thiết yếu của bản sắc. Tập quán ẩm thực, kiến trúc dân cư ven sông và hệ thống đời sống cộng đồng phản ánh lịch sử di cư và thích nghi với môi trường đồng bằng châu thổ. :contentReference[oaicite:9]{index=9}

Kinh tế vùng và tăng trưởng

Đông Nam Bộ là trung tâm công nghiệp‑dịch vụ mạnh nhất của Việt Nam, đóng góp tỷ trọng lớn vào GDP quốc gia, thu hút đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI), có các khu công nghiệp, cảng biển, dịch vụ logistics phát triển mạnh. Đồng bằng sông Cửu Long nổi bật trong nông nghiệp xuất khẩu: lúa, tôm, cá tra, trái cây nhiệt đới, cùng ngành chế biến thực phẩm hướng xuất khẩu.

Tăng trưởng kinh tế vùng Nam Bộ và ĐBSCL chịu ảnh hưởng bởi cả địa phương (hạ tầng, lao động, công nghệ) và toàn quốc (chính sách, biến đổi khí hậu). Theo World Bank, Việt Nam đặt mục tiêu thu nhập cao năm 2045, trong đó miền Nam đóng vai trò quan trọng, đặc biệt trong nông nghiệp thích ứng và công nghiệp chế biến thực phẩm. ([worldbank.org](https://www.worldbank.org/en/country/vietnam/overview?utm_source=chatgpt.com))

Bảng phân bổ đóng góp vào GDP quốc gia từ các vùng có thể minh họa: Đông Nam Bộ có mức thu nhập bình quân đầu người cao hơn trung bình quốc gia, ĐBSCL tuy sản lượng nông nghiệp lớn nhưng thu nhập bình quân thấp hơn do hạ tầng và kỹ thuật canh tác còn hạn chế.

Môi trường và áp lực biến đổi khí hậu